Theo ông Nguyễn Mạnh Cường, việc người dân khai thác cát thủ công ở xã Tịnh Hà có từ trước năm 1975, phục vụ nhu cầu xây dựng nhỏ lẻ. Đây được xem như nghề truyền thống của người dân. Sau này, cát xây dựng khan hiếm, người dân xúc thủ công để bán ra thị trường. Việc xử lý dứt điểm khi người dân khai thác cát thủ công ở ở xã Tịnh Hà rất phức tạp. Trước đây huyện Sơn Tịnh cũng có ý tưởng thành lập tổ đội xúc cát để thu thuế nhưng do cơ chế, thủ tục pháp lý không cho phép.
Hầu hết những người làm nghề khai thác cát trên địa bàn xã Tịnh Hà là những lao động nghèo, trình độ học vấn hạn chế, không có nghề nghiệp ổn định. Trong khi nghề xúc cát thủ công hầu như ai cũng làm được, sáng làm chiều nhận tiền, nên giải quyết thu nhập nhanh chóng cho người dân. Từ những nguyên nhân trên, ông Nguyễn Mạnh Cường cho rằng, mặc dù các cơ quan của huyện tuyên truyền, vận động, xử lý rất nhiều trường khai thác, vận chuyển cát trái phép, nhưng khi huyện làm mạnh thì tình hình khai thác cát trái phép lắng xuống chứ không chấm dứt hoàn toàn được.
Từ tháng 5.2023, huyện chỉ đạo Công an, UBND xã Tịnh Hà chôn các trụ bê tông trên các đường mòn lối mở dọc sông Trà Khúc đoạn qua địa phận xã Tịnh Hà để ngăn chặn xe vận chuyển cát trái phép, về cơ bản tình trạng khai thác cát trái phép đã giảm rất nhiều. Tuy nhiên hiện trên địa bàn xã Tịnh Hà, Tịnh Sơn đang xây dựng công trình kè chống sạt lở bờ bắc sông Trà Khúc. Việc xây dựng kè yêu cầu phải có đường công vụ để xe vận chuyển nguyên vật liệu thi công, lợi dụng đường công vụ, nhiều đối tượng sử dụng xe ben loại nhỏ hoặc xe công nông để lén lút khai thác, vận chuyển cát trái phép. Huyện Sơn Tịnh đã chỉ đạo công an, UBND xã Tịnh Hà tuần tra, xử lý dứt điểm, tuy nhiên các đối tượng khai thác cát trái phép thường xuyên theo dõi lực lượng chức năng, khi đến kiểm tra thì các đối tượng đổ cát, tránh né đến khu vực khác.
Ông Nguyễn Mạnh Cường cũng lý giải, đối tượng xúc cát thủ công thì khó xử lý vì khó nắm được họ xúc bao nhiêu, nên khâu xử phạt chủ yếu là việc vận chuyển cát trái phép, mức xử phạt trung bình khoảng 300 nghìn đồng trên một trường hợp, tạm giữ xe 1-3 tháng. Chế tài xử phạt theo quy định thấp nên các đối tượng vi phạm gần như nhờn luật. Có trường hợp sáng cơ quan chức năng thả xe ra thì chiều họ đã đưa xe đi vận chuyển cát trái phép. “Phạt rồi, thả ra, vẫn tiếp tục đi vận chuyển cát trái phép vì lợi nhuận cao, trong khi các mỏ cát đã trúng đấu giá thì chậm đưa vào khai thác. Cát lậu đẹp, giá lại rẻ…”, ông Nguyễn Mạnh Cường bộc bạch.