45 năm day dứt âm thầm

Đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh, con đường huyền thoại gắn liền với những khúc ca bi tráng của dân tộc, đã ghi dấu vào lịch sử chiến tranh thế giới.

Tính đến ngày đất nước thống nhất 30.4.1975, con đường này có chẵn 6.000 ngày đêm không nghỉ, đưa hàng triệu lượt quân dân miền Bắc tiến về phương Nam, với tinh thần “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước, mà lòng phơi phới dậy tương lai”…

Theo tài liệu lịch sử, trong các chiến dịch đánh phá từ năm 1965 đến năm 1972, Mỹ đã huy động khoảng 733.000 chuyến máy bay, đánh 152.000 trận, ném xuống Trường Sơn gần 4 triệu tấn bom đạn.

Hơn 20.000 bộ đội, thanh niên xung phong, công nhân giao thông đã hy sinh, hơn ba vạn người bị thương… Tất cả những điều đó không ngăn được những bước chân trần, “cho gậy mòn dốc núi vẫn luôn giữ tấm lòng son, sức trẻ đi cứu nước vững vàng hơn dãy Trường Sơn” (trích lời bài hát Chiếc gậy Trường Sơn của nhạc sĩ Phạm Tuyên).

Dải đất miền Trung, nơi có địa danh nổi tiếng: Ngã Ba Đồng Lộc, Truông Bồn, Thành cổ Quảng trị, Nghĩa trang liệt sĩ đường 9 và đặc biệt là Nghĩa trang Trường Sơn.

Chiến tranh đã lùi xa, nhưng ký ức về một thời hào khí lẫn bi thương vẫn khắc sâu vào tâm khảm mỗi người dân nước Việt. Năm nào cũng vậy, người Hải Phòng và cả nước đổ về miền Trung, những nén nhang mang đậm nghĩa tình đồng bào đồng chí, ru giấc ngủ ngàn thu của hàng vạn người con đã dũng cảm quên mình vì Tổ quốc.

Nhưng trong suốt một quãng thời gian dài, hầu hết không biết đến một địa danh mang tên Cầu Nhe, nơi chỉ trong một khung giờ đã có tới 70 chiến sĩ hy sinh dưới mưa bom của không quân Mỹ.

Nằm trên tỉnh lộ 12 thuộc xã Vĩnh Lộc (huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh), Cầu Nhe lọt thỏm giữa cánh đồng mênh mông. Ngày 11.3.1968, tiểu đoàn 351 trung đoàn 5 Hải Phòng sau khi hoàn thành huấn luyện tại Yên Tử, với mật danh 1019, nhận lệnh vào Nam chiến đấu.

Buổi trưa ngày 15.4.1968, sau hơn một tháng hành quân, khi đơn vị vừa đến Cầu Nhe, bầu trời Vĩnh Lộc bỗng vỡ toang bởi những tiếng gầm rú của máy bay, một trận mưa bom trút xuống giữa đội hình... Trong khoảnh khắc, 70 người vĩnh viễn nằm xuống, gồm các chiến sĩ tiểu đoàn 351 và bộ đội, dân quân địa phương đang làm nhiệm vụ hướng đường.

70 người có chung ngày giỗ, Cầu Nhe trở thành nấm mồ chung, đa số họ là con em đất Cảng. Chiến tranh trôi qua đã lâu, ngoài việc người dân Vĩnh Lộc dựng ở nơi ấy một nhà bia, quen gọi là “Đền Cầu Nhe” hay “Đền liệt sĩ Hải Phòng”, còn dường như sự kiện Cầu Nhe bị quên lãng.

Cần phải ghi nhận, bà con Vĩnh Lộc luôn dành tình cảm đặc biệt cho liệt sĩ Cầu Nhe, họ nâng niu chăm sóc các liệt sĩ Hải Phòng như thể con em quê hương mình, đoạn sót lại của cây Cầu Nhe được gìn giữ vẹn nguyên suốt từ đó đến nay.

Lời tri ân chưa trọn…

Mất mát của đồng đội luôn là nỗi niềm đau đáu của các CCB Tiểu đoàn 351, hình ảnh xác những người vừa là đồng đội, vừa là đồng hương bị bom giặc xé nát, từng mảnh thân thể bay khắp không trung cứ đeo đẳng mãi.

Họ quy tụ lại dưới mái nhà chung mang tên “Chi hội chữ thập đỏ cựu chiến binh 351”, hàng năm tổ chức vận động, cử các đoàn vào Hà Tĩnh, cùng bà con Vĩnh Lộc tìm hài cốt và chăm sóc cho đồng đội.

Được sự hỗ trợ của chính quyền huyện Can Lộc, gần hai hecta đất cánh đồng Nhe đã được khai quật. Nhưng mọi sự cố gắng đến nay cũng mới tìm được 44 phần hài cốt, những phần còn lại trộn cùng bùn đất cánh đồng Nhe. Nhưng điều đáng nói là, một di tích như vậy suốt 45 năm chưa được các cơ quan chức năng công nhận, cho đến một ngày...

“Hôm đó đoàn chúng tôi ai cũng bất ngờ khi vào tới Cầu Nhe, khu tưởng niệm đã quá xuống cấp, tôi phải vừa nâng vừa đẩy mới mở được chiếc cổng tre để vào…”. - ông Đinh Viết Hùng, một cựu chiến binh nhớ lại.

Là cựu chiến binh, không phải cùng đơn vị với những liệt sỹ Cầu Nhe, nhưng ông Hùng vẫn thường xuyên cùng đoàn cựu chiến binh của ngành giao thông vận tải Hải Phòng vào miền Trung tri ân. Trong chuyến đi năm 2012, khi thắp hương ở Nghĩa trang ngã ba Đồng Lộc, tình cờ đoàn ông Hùng được nhe nhắc đến “Đền liệt sỹ Hải Phòng ở Cầu Nhe”. Ngay lập tức đoàn chuyển lộ trình, hướng về xã Vĩnh Lộc.

Lúc ấy ông Hùng sững sờ nhìn ra đồng Nhe, nơi những vạt hoa súng chói lòa, chợt liên tưởng đến hình ảnh máu đồng đội đổ xuống 45 năm trước. Lại cảm như ngay dưới chân, những thân thể không còn vẹn nguyên đang cựa dậy, cảm giác mà có lẽ chỉ những người cựu chiến binh như ông Hùng mới thấu hiểu.

Trở về từ chuyến đi ấy, ông Hùng trăn trở mãi, rồi ông quyết định báo cáo lãnh đạo ngành, đề xuất vận động quyên góp, tu sửa nhà bia tưởng niệm Cầu Nhe.

Đúng dịp kỷ niệm 45 năm ngày định mệnh ấy (15.4.1968-15.4.2013), công trình tu sửa nhà tưởng niệm Cầu Nhe được khánh thành. Trên đài bia, hầu hết các liệt sỹ đều nhập ngũ tháng 12.1967, khi hy sinh nhiều người chưa bước qua tuổi đôi mươi. Như các liệt sỹ Nguyễn Văn Minh ở 196 Lạch Tray (quận Ngô Quyền), Nguyễn Đình Nam ở Thủy Sơn (huyện Thủy Nguyên), Nguyễn Văn Đẻo ở Nam Hải (quận Hải An)… mới 19 tuổi, liệt sỹ Vũ Văn Ngôn ở Hưng Đạo (quận Dương Kinh) mới 18 tuổi, họ đều là người Hải Phòng.

Sự kiện này đã được lan tỏa tới toàn Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân Hải Phòng, để từ đây Cầu Nhe đã không còn nghẹn ngào trong thầm lặng, mà được TP.Hải Phòng phối hợp với tỉnh Hà Tĩnh triển khai quy hoạch, tu tạo, lập hồ sơ công nhận di tích.

Mọi nỗ lực cũng đã có kết quả, ngày 27.1.2014, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã có Quyết định số 413-QĐ/UB, công nhận Cầu Nhe là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Cũng kể từ đó, trong các chuyến tri ân từ Hải Phòng vào miền Trung, địa danh Cầu Nhe đã được đưa vào lịch trình ghi nhớ.