Theo Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Quảng Ninh (GHPGVN), giai đoạn 1 của Cung Trúc Lâm với số vốn đầu tư khoảng 200 tỉ đồng, được đưa vào sử dụng từ tháng 12.2018, nhân dịp tổ chức Đại lễ tưởng niệm 710 năm Phật Hoàng Trần Nhân Tông nhập niết bàn.
Hiện, phần nội thất của Cung Trúc Lâm, với tổng vốn đầu tư cũng khá lớn, đang được khẩn trương hoàn thiện để chính thức khánh thành vào ngày 20.10.2023.
Cung Trúc Lâm là công trình đồ sộ nhất trong tổng thể Trung tâm văn hóa Trúc Lâm Yên Tử, với tổng diện tích xây dựng giai đoạn 1 hơn 6000 m2. Công trình được xây dựng bằng chất liệu bê tông kiên cố, kiến trúc hoành tráng mang bản sắc văn hóa dân tộc, hài hòa với quần thể Trung tâm văn hóa Trúc Lâm và lễ hội Yên Tử. Công trình có sức chứa từ 5.000 - 7.000 người, là nơi tôn vinh giá trị của Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử, là nơi tổ chức các sự kiện tưởng niệm, lễ hội, hội thảo và các hoạt động văn hóa Phật giáo.
Cung Trúc Lâm và cả Trung tâm văn hóa Trúc Lâm Yên Tử, trong đó có khu resort nổi tiếng Legacy dưới chân núi Yên Tử, đều do kiến trúc sư Bill Bensley thiết kế.
Kiến trúc chủ đạo của tất cả các công trình nằm trong Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm Yên Tử là kiến trúc tháp Tổ: Cổng/cửa vòm, tường dày, mái ngắn lợp ngói mũi sen được vuốt lên cao ở hai bên và các đường phào chỉ dọc theo diềm mái…
Tháp Tổ, nằm trong khu vườn tháp Huệ Quang, là di tích gốc duy nhất còn lại của Yên Tử, với phần đế tháp còn nguyên vẹn kể từ khi được vua Trần Anh Tông xây dựng vào năm 1309 - một năm sau khi Phật hoàng Trần Nhân Tông nhập niết bàn - và phần thân tháp được trùng tu vào thời Lê, thế kỷ 17.
Những người từng sát cánh với kiến trúc sư Bill Bensley ngay từ những ngày đầu vị kiến trúc sư này đặt chân lên Yên Tử chia sẻ với Báo Lao Động, ngay trong lần lên thăm tháp Tổ, Bill Bensley khẳng định đã tìm ra chìa khóa cho bản thiết kế.
Trở lại Quảng Ninh sau một tháng, kiến trúc sư Bill Bensley đem theo hơn 100 bản thiết kế chi tiết của Trung tâm văn hóa Trúc Lâm Yên Tử, với lối kiến trúc chủ đạo của tháp Tổ, đồng thời đưa được đưa văn hóa bản địa vào công trình kiến trúc, trong đó kế thừa 3 giá trị cốt lõi của núi Yên Tử - đều ở tầm quốc gia và quốc tế: Tâm linh, văn hóa - lịch sử, thiên nhiên.
Trước đó, đã có nhiều kiến trúc sư đẳng cấp trong và ngoài nước được chủ đầu tư mời đến để giúp thiết kế Trung tâm văn hóa Trúc Lâm Yên Tử, nhưng các bản thiết kế hay những bản phác thảo kiến trúc đều không chinh phục được chủ đầu tư.