Tranh cãi

Mấy ngày nay, dư luận “dậy sóng” sau khi Báo Văn Nghệ công bố và trao giải cuộc thi thơ 2019 – 2020. Trong đó chủ đề tranh luận tập trung vào bài “Mẹ tôi chửi kẻ trộm” một trong 3 bài thơ: Làm rể, Mẹ tôi chửi kẻ trộm và Nhà dưới nhà trên của tác giả Tòng Văn Hân (Điện Biên) đoạt giải cao nhất cuộc thi (đạt giải B, không có giải A).

Đa số cho rằng đây không phải là thơ, thậm chí còn có người nói “Đây là trao giải cho bài thơ dở nhất Việt Nam”. Các ý kiến khác thì cho rằng, một cuộc thi văn chương lớn mà lại dễ dãi, lại… phá nát nền thơ Việt.

Hay: “Tác giả viết quá vụng về, nên phơi bày sự ngây ngô, được chọn đăng trên báo, đã là một sự châm chước, còn trao giải thì hơi xem thường độc giả và xem thường thi ca"…

Số ít người ủng hộ thì cho rằng đây là bài thơ có tính nhân văn sâu sắc, cách thể hiện mộc mạc, độc đáo và xứng đáng đoạt giải.

Để rộng đường dư luận, phóng viên đã có buổi trao đổi với chính tác giả Tòng Văn Hân về chủ đề này.

Mặc dù vừa trở về từ “tâm bão”, sau hơn 500km “vật vã” trên chuyến xe khách giường nằm nhưng anh Tòng Văn Hân vẫn vui vẻ chỉ dẫn cho chúng tôi đến nhà. Đó là một ngôi nhà sàn khang trang nép mình dưới chân núi Cọ Luông thuộc bản Liếng, xã Nong Luống, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên.

Vốn là người chuyên nghiên cứu về văn hóa dân gian dân tộc Thái, công việc của anh chủ yếu là ghi chép, sưu tầm những nét văn hóa độc đáo còn lưu truyền trong cộng đồng dân tộc mình để gìn gữ và truyền lại cho thế hệ sau.

Anh Tòng Văn Hân cũng tự nhận mình không phải người làm thơ giỏi và không có ý muốn so tài cao thấp với các nhà thơ chuyên nghiệp.

Việc mỗi năm anh làm một vài bài thơ là do ngẫu hứng hoặc muốn cô đọng một câu chuyện để người đọc, người nghe dễ hiểu. Hầu hết các bài thơ của anh đều làm bằng tiếng Thái trước để có thể phổ nhạc thành bài hát sau đó mới dịch ra tiếng Việt. Do vậy, anh Hân cho rằng thơ của mình mang "chất mộc mạc, gần giũi với văn hóa của cộng đồng dân tộc Thái chứ không nặng về thủ pháp, tu từ hay vần điệu và luật lệ"…

"Không coi là thơ cũng chẳng sao"

Trở lại bài thơ “Mẹ tôi chửi kẻ trộm” vừa được giải đang gây nhiều tranh cãi, anh Tòng Văn Hân cho biết: “Khi viết bài thơ này tôi cũng chỉ muốn kể lại một nét văn hóa trong cộng đồng dân tộc Thái".

"Khi bị mất con gà, con lợn thì người Thái không chửi bới tục tĩu hay “khẩu nghiệp” mà họ sẽ báo với già làng, trưởng bản để gọi người nghi ăn trộm đến giải hòa; những người tham gia cuộc hòa giải sẽ phân tích để người nghi ăn trộm hiểu ra cái lỗi lầm của mình mà nhận, mà thay đổi.

Sau đó sẽ phải làm 1-2 mâm rượu để “làm lý”. Trong lúc “uống rượu, ăn thịt” thì mọi người sẽ chúc cho người này làm ăn may mắn, lợn gà đầy chuồng…”

Anh Hân cũng cho biết, theo quan niệm về văn hóa của dân tộc Thái thì nếu chửi ác khẩu thì “cái hồn vía của miệng sẽ bị ô uế và gây ra những hệ quả như các bệnh về miệng; làm ăn không gặp may và nuôi con cái không gặp may"… Đó chính là cái tính nhân văn và cái hồn cốt văn hóa mà anh muốn thể hiện trong bài thơ này.

Về những nội dung đang gây tranh cãi, anh Hân cho biết: “Tôi chỉ ghi chép lại những nội dung có tính cô đọng nhất về một nét văn hóa mà mình nghiên cứu, để người đọc, chủ yếu là đồng bào dân tộc mình dễ hiểu, dễ nhớ. Còn việc người ta bảo đó không phải là thơ cũng chẳng sao”...

Được biết trong sự nghiệp nghiên cứu văn hóa dân gian của mình, anh Tòng Văn Hân đã có nhiều công trình nghiên cứu được giới chuyên môn đánh giá cao. Anh cũng đã xuất bản hơn chục đầu sách về văn hóa dân tộc Thái, còn thơ thì “mỗi năm chỉ viết vài bài”…