Đến thời điểm này, dù còn một số ý kiến trái chiều, nhưng xét cả về phương diện dịch tễ học lẫn quản trị xã hội, xét nghiệm tầm soát COVID-19 trên diện rộng đã phát huy hiệu quả, giúp phát hiện sớm nguồn lây nhiễm để cách ly, khoanh vùng, dập dịch kịp thời, tránh việc giãn cách kéo dài trên phạm vi rộng, ảnh hưởng đến đời sống người dân

Nhờ quyết liệt tầm soát và nắm bắt được tình hình lây nhiễm thực tế trong cộng đồng, một số địa phương như Hà Nội, Tp. Hồ Chí Minh đã tự tin lên kịch bản ứng phó và sống chung với dịch bệnh, từng bước mở cửa trở lại nền kinh tế…

Tuy nhiên, ở một số nơi, một số thời điểm, công tác xét nghiệm tầm soát vẫn chưa được thực hiện một cách triệt để, quyết liệt, dẫn tới việc bỏ lọt F0 trong cộng đồng, gây khó khăn cho địa phương trong kiểm soát nguồn lây và khoanh vùng hiệu quả, kịp thời.

Trước tình hình đó, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long ký Công điện 1436 ngày 19/9/2021 gửi Ban Chỉ đạo phòng, chống dịch COVID-19 các tỉnh, thành phố quán triệt công tác xét nghiệm và một số biện pháp phòng, chống dịch khi thực hiện giãn cách xã hội. 

Công điện nêu rõ: đối với các địa bàn nguy cơ rất cao, nguy cơ cao, địa phương phải xét nghiệm toàn bộ người dân 3 lần/tuần, ưu tiên xét nghiệm kháng nguyên nhanh để phát hiện F0, nhằm cách ly nguồn lây nhiễm và điều trị kịp thời. Các địa bàn còn lại thực hiện xét nghiệm 5-7 ngày/lần... Công điện 1409 trước đó của Bộ Y tế cũng nhấn mạnh thần tốc xét nghiệm là then chốt, quan trọng nhằm sớm kiểm soát dịch. Có thể kết hợp xét nghiệm kháng nguyên nhanh và xét nghiệm Realtime RT-PCR (RT-PCR)…

Phân tích lý do thực hiện thần tốc xét nghiệm diện rộng, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long cho biết, biến thể Delta có đặc điểm sinh học rất khác biệt, tỉ lệ lây nhiễm bệnh rất cao, một người có thể lây sang 9-10 người, chu kỳ lây nhiễm ngắn, chỉ sau 48 giờ nhiễm virus, lượng virus đã có thể phát triển rất nhanh và lây cho người khác. Đặc biệt, trong thực tế, bệnh nhân có thể lây cho người khác mà không có dấu hiệu triệu chứng.

Trước tình hình dịch bệnh phức tạp, các địa phương chủ động, khẩn trương hơn nữa trong công tác tìm kiếm và tiếp cận nguồn sinh phẩm xét nghiệm RT-PCR và các bộ kit xét nghiệm nhanh kháng nguyên chất lượng cao, giá thành hợp lý nhất trên thị trường để sẵn sàng cho mọi tình huống, tránh bị động như thời gian qua.

Chính phủ và Bộ Y tế cần tiếp tục kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp tài trợ và/hoặc tham gia mua sắm, cung cấp sinh phẩm xét nghiệm theo hình thức xã hội hoá và phi lợi nhuận để giúp ngành y tế giảm tải gánh nặng và áp lực về nguồn cung. Để cách làm này hiệu quả và bền vững, cần phải có biện pháp và cơ chế tháo gỡ khó khăn để các doanh nghiệp tham gia không bị rơi vào tình huống “trở đi mắc núi, trở lại mắc sông”. 

Thời gian qua, có tình trạng một số doanh nghiệp lớn trong nước đã trợ giá để mua sẵn số lượng lớn các kit xét nghiệm chất lượng cao, giá rẻ nhất thị trường nhưng lại chưa có cơ chế thuận lợi để đưa được sản phẩm đến với các địa phương vốn đang rất cần nguồn sinh phẩm quý giá này, dù doanh nghiệp tham gia cung ứng hoàn toàn trên tinh thần phi lợi nhuận.

Việc khuyến khích và áp dụng tốt mô hình xã hội hoá này ngoài việc giúp ngành y tế luôn sẵn sàng nguồn sinh phẩm dự phòng còn có thể tiết kiệm cho ngân sách nhà nước và nguồn lực chống dịch của toàn xã hội lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng từ nay tới cuối năm 2021.

Để tránh tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”, áp dụng không thống nhất, không triệt để các chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Y tế như đã từng diễn ra ở một số nơi trong thời gian qua, công tác xét nghiệm sàng lọc cần được tổng kết, rút kinh nghiệm hàng ngày ở từng đầu mối, kết quả cần được tổng hợp báo cáo lên đầu mối của Ban Chỉ đạo Quốc gia và Bộ Y tế.